تجدد ومسئلۀ پسا تجدد (قسمت سوم)

چکیده:
اگر تجدد ماهیتا بازاندیش است، پس چرا میبینیم که جامعه شناسی کلاسیک در دوره ۱۸۹۰ - ۱۹۲۰ که زمان - مکان با سرعت بیشتری فشرده و به جلو میرود، به همان میزان در باره این درهم فشردگی کمتر به بحث می پردازد؟ چرا دورکهایم و وبر علاوه بر چیزهای دیگر در باره رواج تقریبا جهانی تقویم گریگوری، مبدأ واحد ساعت جهانی و ساعت واحد جهانی، اهمیت بیسیم و اختراع هواپیما چیزی نمیگویند؟

تعداد کلمات: 1455 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه

نویسنده : رونالد رابرتسون
برگردان : کمال پولادی

 باید به این نکته توجه کنیم که جهانی شدن یکی از شرایطی بود که علاقه خاص جامعه شناسی را در مهم ترین مراحل نهادمند شدن این دانش برانگیخت، اما این علاقه هنوز قوی نبود. دلمشغولی گیدنز به وجه نهادی تجدد و جهانی شدن، به رغم بحث چشمگیر او در باره فاصله گذاری زمان - مکان، که در آن او با دشواری هایی مواجه میشود، غالبا از راهبرد همان جامعه شناسان کلاسیک تبعیت می کند که آنها را نقد میکنند. یکی از اینها تلاش او برای طرازبندی مجدد«مسئله سامان اجتماعی» به شیوهای غیر پارسونزی است. گیدنز با طرح این دعوی که پارسونز مسئله سامان اجتماعی را به سادگی به مثابه مسئله ادغام اجتماعی تعریف میکند (به رغم تمام شواهد روشن در آثار دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ پارسونز) میگوید که این سامان را باید به عنوان «شرایطی دید که ضمن آن زمان و مکان به گونه ای سازمان داده میشود که حاضر و غایب به هم متصل می شوند (نظری که به هیچ وجه با نظریه پارسونز ناهمساز نیست). او در ادامه می گوید که در حالی که «جوامع مدرن (دولتهای ملی در برخی جهات قیدوبندهای تعریف شده ای دارند. تقریبا هیچ جامعه پیشامدرنی در قیاس با دولت های ملی مرزهای مشخصی ندارد» (14 :1990). اما این تأمل کاملا درست به هیچ وجه با ایده گسست تجدد از تمام اشکال پیشین زندگی همخوانی ندارد. زیرا چنانچه جهانی شدن یکی از پیامدهای اصلی یا فرعی تجدد باشد، در این صورت ممکن است تجدد در عین حال نوعی اختتام بر گرایش های جهانی کننده پیشین باشد.
فاصله گذاری زمان به مکان یکی از وجوه تعیین کننده جهانی شدن است، اما این ادعا که مفهوم انفصال می تواند جانشین مفهوم انفکاک شود، به منزله سوزاندن پیراهن به دلیل لکه های روی آن است. در حالی که گیدنز بی شک چیزهای جالبی دارد که در باره مکانیسم انفصال در ارجاع خاص به «نشانه های نمادی» و «سیستمهای تخصصی» بیان کند، اما این واقعیت را از یاد می برد که انفکاک اجتماعی و فرهنگی و تنشها و منازعاتی که غالبا با آن همراه بوده است، از جمله تلاش های «بنیادگرایانه» برای انفکاک نظام های اجتماعی - فرهنگی، یکی از اجزای محوری وضعیت تاریخی معاصر است.
دیدگاه گیدنز در باره مفاهیم فاصله گذاری زمان و مکان، انفصال، یا کنده شدن مناسبات اجتماعی از زمینه محلی آن و ساختارگیری مجدد آن در فواصل نامحدود زمان - مکان (22 :1990)، و سرانجام مسئله بازاندیشی همه با این موضوع ارتباط نزدیکی دارد. گیدنز بی تردید در این خصوص حق دارد که توجه خود را به این مسئله معطوف می کند که چگونه زمان و مکان به طور جهانی از یکدیگر منفصل و دوباره متصل و معیارمند شده اند به گونه ای که تعلق به یک گذشته «یگانه را که جهانی است و قالبی واقعا تاریخی - جهانی از کنش و تجربه را تشکیل میدهد»، امکان پذیر ساخته است (21 :1990). (هرچند که چنان که گفته ام این «گذشته یگانه» را به لحاظ جامعه شناختی و تاریخی باید در پرتوی گسترش فضای مشارکت در عرصه جهانی و به رسمیت شناختن قالب بالفعل جهانی شدن معاصر مشاهده کرد)، اماگیدنز این تحولات را فقط به صورت سستی به «ابعاد نهادی تجدد» (59 :1990) یا «ابعاد جهانی شدن» (7 :1990) پیوند زده است. اینکه چگونه این وجوه محوری تجدد و جهانی شدن به نحو مشخص با انفصال و اتصال زمان و مکان که «آنقدر برای دینامیسم تجدد حیاتی است» و همچنین انفصال و بازاندیشی ارتباط پیدا میکند، چندان روشن نیست. اینها، چنان که گیدنز میگوید ذاتا از نوع نهاد نیستند، بلکه بیشتر شرایط تسهیل کننده» گذر تاریخی به تجددند. آنها مستلزم «ابعاد نهادی تجدد» و همچنین مشروط به این ابعادند (63 :1990). درک ابهام و استعجال گیدنز چندان دشوار نیست. او ناگزیر است فاصله گذاری، انفصال و بازاندیشی را جزء مرکزی تجدد قرار دهد تا بتواند از این نظریه که جهانی شدن پیامد تجدد است دفاع کند. با این حال او به وضوح نمی تواند بگوید که این «نانهادها» به کلی جزء منحصربه فرد تجددند. با کنار نهادن این ادعای غیر قابل دفاع که تجدد به خودی خود منجر به جهانی شدن می شود، میتوان از چالش او در این مسئله حذر کرد . اما مسئله این است که این ادعا مرکز بحث او را تشکیل میدهد.

گیدنز میگوید که مفهوم انفصال بهتر از مفهوم انفکاک یا تخصص کارکردی است. یقینا او در تلاش برای تصحیح این دیدگاه که انفکاک ساختاری محور گذر به تجدد است محق است. (لومان تا آنجا پیش می رود که میگوید مفهوم انفکاک ما را یکراست به جامعه جهانی می برد). و او در این استدلال به سهم خود محق است که فاصله گذاری زمان به مکان یکی از وجوه تعیین کننده جهانی شدن است، اما این ادعا که مفهوم انفصال می تواند جانشین مفهوم انفکاک شود، به منزله سوزاندن پیراهن به دلیل لکه های روی آن است. در حالی که گیدنز بی شک چیزهای جالبی دارد که در باره مکانیسم انفصال در ارجاع خاص به «نشانه های نمادی» و «سیستمهای تخصصی» بیان کند، اما این واقعیت را از یاد می برد که انفکاک اجتماعی و فرهنگی و تنشها و منازعاتی که غالبا با آن همراه بوده است، از جمله تلاش های «بنیادگرایانه» برای انفکاک نظام های اجتماعی - فرهنگی، یکی از اجزای محوری وضعیت تاریخی معاصر است.